Stres, a dokładniej stres przewlekły u zwierząt, ma ogromne znaczenie dla ich psychiki, samopoczucia i zachowania. Sprzyja rozwojowi chorób, pogarsza ich przebieg a nawet prowadzi do większej śmiertelności.
My, jako lekarze i fizjoterapeuci zwierząt, mamy wpływ na obniżenie stresu u zwierząt, poprawę ich komfortu życia i zdrowia.
W 2023 opublikowano ciekawe badanie na temat pomiaru poziomu kortyzolu, hormonu wydzielanego intensywnie w odpowiedzi na stres, u zwierząt udomowionych, zwierząt dzikich wolno żyjących i zwierząt dzikich pozostających w zamknięciu (zoo). Kortyzol badano w próbkach kału, a więc badanie nie było obarczone błędem spowodowanym stresem zwierzęcia, jak to ma miejsce przy pobieraniu krwi.
Zanim jednak o samym badaniu, proponuję krótkie przypomnienie przebiegu reakcji stresowej (rysunek).
W wyniku zadziałania STRESORA: bodźca wewnętrznego (bodziec psychologiczny, ból) lub zewnętrznego (bodziec fizyczny, zagrożenie, nagła zmiana warunków pogodowych), zostaną uruchomione dwie ścieżki reakcji, szybsza i wolniejsza. Ich celem jest walka lub ucieczka (FIGHT or FLIGHT). Istnieje jeszcze trzecia droga FREEZE (zamarcie w bezruchu), ale o tym innym razem.
Szybka droga to bezpośrednia reakcja układu współczulnego, która w efekcie spowoduje wyrzut z rdzenia nadnerczy adrenaliny i noradrenaliny, oraz bezpośrednie wydzielanie noradrenaliny przez włókna współczulne. Jest to oś współczulno-nadnerczowa; SAM (ang. sympathetic-adreno-medullar axis).Noradrenalina wiąże się z receptorami α-1, α-2 i α-3 oraz w mniejszym stopniu z receptorami β, a adrenalina m.in. z receptorami β-1, β-2, β-3. Receptory te znajdują się w większości tkanek naszego ciała, a szczególnie w komórkach mięśni gładkich, mięśnia sercowego, narządów wewnętrznych.Aktywacja osi SAM i subtelna gra pomiędzy efektem działania na receptory α i β, powoduje wzrost akcji serca, ciśnienia krwi, rozszerzenie oskrzeli, wzrost glikolizy i glukoneogenezy w wątrobie (zwiększenie ilości glukozy), wzrost przepływu krwi do mięśni. Natomiast zmniejszeniu ulega dopływ krwi do przewodu pokarmowego (ograniczenie niepotrzebnych w momencie walki lub ucieczki procesów trawienia).Dochodzi też do wzrostu kognitywności, czujności oraz analgezji.
Nieco wolniejsza oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, HPA (Hypothalamic-Pituitary-Adrenal axis) ma ogromne znaczenie dla zachowania homeostazy organizmu w sytuacji stresowej, czyli utrzymania jego wszystkich funkcji w dobrym stanie.Aktywacje osi rozpoczyna uwolnienie w jądrach przykomorowych PODWZGÓRZA hormonu kortykoliberyny (CRH) CRH stymuluje produkcje i wydzielanie hormonu kortykotropowego ACTH w PRZYSADCE i jego wydzielanie do krwiACTH indukuje szereg złożonych procesów prowadzących do zwiększenia produkcji cholesterolu, niezbędnego w wytwarzaniu hormonów steroidowychACTH stymuluje KORĘ NADNERCZY do produkcji kortykosteroidów, mineralokortykoidów i androgenów. Najważniejszym z kortykosteroidów u ssaków (poza gryzoniami) jest kortyzol.Kortyzol wiąże się z receptorami wewnątrzkomórkowymi i ten kompleks zapoczątkowuje reakcje takie jak, m.in.
katabolizm węglowodanów, białek, lipidówzahamowanie cytokin prozapalnych (działanie przeciwzapalne)działanie immunosupresyjnestymulacja wytwarzania glukozy i hamowanie jej zużycia na obwodzie (zmniejszony wychwyt glukozy przez mięśnie i zwiększone zużycie białek mięśniowych)na skutek oddziaływania na komórki trzustki dochodzi do spadku poziomu insuliny i wzrostu glukagonuna zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego kortyzol hamuje wydzielanie CRH i ACTHDziałanie obu osi pozwala na szybkie udostępnienie źródła energii jakim jest glukoza, przygotowania organizmu do szybkiej reakcji walki lub ucieczki (dostarczenie większej ilości krwi do mięśni kończyn, przyśpieszenie akcji serca, zwiększenie czujności) oraz ograniczenie zbędnych w tym momencie procesów (trawienie).
Co się jednak dzieje,gdy organizm narażony jest na stres chroniczny ?
